محبوبه ولی:سفر دو روزه رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران دیروز خاتمه یافت. بدین ترتیب او یک بار دیگر نیز در دوران ریاست‌جمهوری جو بایدن و استقرار دولت اصولگرایان در ایران، به تهران آمد.

پیش از رسیدنش به ایران، گمانه‌زنی‌ها با طرح این سوالات شدت گرفت که او در چمدانش چه به ایران خواهد آورد و چه با خود خواهد بُرد؟

گروسی دو روز پیش در حالی وارد ایران شد که اوایل ماه جاری، در مصاحبه‌ای با دویچه وله مدعی شد که ایران نه چند ماه، بلکه فقط چند هفته با در اختیار داشتن اورانیوم غنی شده کافی برای ساخت یک بمب اتم فاصله دارد. او این اظهارات را در شرایطی مطرح می‌کرد که نگرانی‌ها از برنامه اتمی ایران پس از حمله پهپادی- موشکی سپاه پاسداران به اسرائیل بالا گرفته بود.

«توسعه ایرانی» همان زمان در گزارشی تحت عنوان «روزنه‌ای برای خروج برجام از وضعیت فریز» به بررسی این موضوع پرداخت که «با حمله موشکی- پهپادی ایران به اسرائیل و نزدیک شدن انتخابات ریاست جمهوری پنجم نوامبر در ایالات متحده، آیا دولت جو بایدن در این روزهای پایانی، رویکرد بی‌عملی و بلاتکلیفی خود نسبت به مسئله ایران را تغییر خواهد داد و آیا بابی برای از سرگیری مذاکراتی که به نتیجه برسند، باز خواهد کرد؟»

دو روز پیش روزنامه کویتی الجریده در خبری مدعی شد که «آمریکا در یک جلسه غیرمستقیم از ایران خواسته است از فرمول مصر برای آتش‌بس در غزه و طرح آرام کردن اوضاع بین اسرائیل و حزب‌الله در جنوب لبنان حمایت کند.»

این روزنامه کویتی ادامه داد: «طرف آمریکایی همچنین از ایران خواسته است به توافق سابق هسته‌ای بازگردد به گونه‌ای‌که براساس آن، تهران غنی‌سازی اورانیوم را در محدوده 3.67 درصد نگه دارد و آمریکا نیز تحریم‌های ایران را لغو کند.»

همزمان با این گزارش، گروسی میهمان ایران بود؛ میهمانی که به نظر می‌رسد سفیری از واشنگتن است.

مذاکره برای رفع تحریم‌ها

الجریده در بخش دیگری از گزارش خود نوشت که «طرف آمریکایی به صورت غیرمستقیم از ایران خواسته است قبل از هرگونه توافقی بین طرفین، به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای بازرسی از تاسیسات هسته‌ای‌اش اجازه دهد.»

ایران طی چند نوبت و به دلایل مختلف بازرسی‌های آژانس را محدود کرده است. به علاوه آژانس اعلام می‌کند که ابهاماتش درباره چند مکان مورد اختلاف به قوت خود باقی است.

سفر گروسی به ایران در حالی تمام شد که وجه سیاسی آن بر وجه فنی‌اش غالب بود. گمانه‌زنی‌ها بر این است که دیدارهای او با مقامات ارشد دیپلماتیک ایران، در راستای مذاکرات تهران- واشنگتن برای کنترل برنامه هسته‌ای ایران و رفع تحریم‌ها بوده است

گروسی در سفر دو روزه‌اش به ایران برای حل این چالش‌ها، دیدارهایی فراتر از سازمان انرژی اتمی ایران داشته است. دیدار و گفت‌وگوی او با حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه و علی باقری‌کنی مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران، از آن جمله است.

طی هفته‌های اخیر زمزمه‌هایی درباره از سرگیری مذاکرات پشت پرده میان تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای و طرف آمریکایی درخصوص رفع تحریم‌ها مطرح شده است. این زمزمه‌ها، دیدار و گفت‌وگوی گروسی با مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران را معنادار کرده است؛ این معنا که سفر گروسی به ایران صرفا به منظور گفت‌وگوهای فنی درباره برنامه هسته‌ای ایران نیست، بلکه مذاکرات سیاسی در این خصوص را نیز دنبال می‌کند.

آنچنانکه خبرگزاری ایرنا در گزارش مربوط به سفر گروسی به ایران، بر این موضوع تاکید کرده که در ملاقات مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با علی باقری، مذاکرات رفع تحریم‌ها مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفته است.

گروسی دیروز در پاسخ به سوالی درخصوص رفتار آمریکا مبنی بر خروج از برجام و شرایط به وجود آمده پس از آن، گفته است: «این چیزی است که داریم روی آن کار می‌کنیم. ما باید همکاری کنیم تا به مسیر قبلی برگردیم و احیای برجام و یا هر سند دیگری را که ایران تمایل داشته باشد به آن وارد شود، تسهیل کنیم. ما اکنون می‌دانیم چه اقداماتی باید انجام شود و در حال هماهنگی هستیم.»

توافق برای بازگشت

به بیانیه چهارم مارس

او پس از گفت‌وگوهایش با مقامات بلندپایه و دیپلماتیک در ایران در توئیتر نوشت که «در دیدار با حسین امیرعبداللهیان (وزیر امور خارجه ایران) و علی باقری کنی (معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران) مجموعه‌ای از اقدامات عملی ملموس را برای احیای بیانیه مشترک چهارم مارس با هدف احیای روند اعتمادسازی و افزایش شفافیت پیشنهاد کردم.»

برخی تحلیلگران معتقدند که این سفر گروسی، همچون سفرهای قبلی‌اش دستاورد چندانی برای ایران، به ویژه درخصوص رفع تحریم‌ها نخواهد داشت و همچون گذشته صرفا تنفسی کوتاه مدت برای دو طرف پرونده هسته‌ای ایران، به منظور مدیریت بحران است

گروسی همچنین در نشست مشترک خبری با محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران توضیح داد: «یک‌سال قبل بر سر بیانیه مشترک توافق کردیم و آن سند مهمی بود که امضا شد درباره سطح همکاری‌های نظارتی و پادمانی و آن‌چه برای حل مسائل باقی مانده نیاز است را بیان می‌کند. این سند گام‌های اضافی که طرفین باید بردارند و این گام‌ها با وجود کاستی‌ها برداشته شده را بیان می‌کند. امروز توافق کردیم این سند ادامه پیدا کند و مفاد آن معتبر است.»

برنامه هسته ای جدید ایران در چمدان رافائل

آنطور که از اظهارات گروسی و مقامات ایرانی برمی‌آید دو طرف به توافقاتی رسیده‌اند. نکته مهم در این میان اما این است که ایران در جریان این توافقات چه امتیازی گرفته است؟

رویترز در گزارشی با اشاره به اینکه ایران در حال حاضر غنی‌سازی اورانیوم با خلوص 60 درصد را آغاز کرده است، نوشت که «ایران همچنین توانایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را برای انجام وظایف خود آنطور که می‌خواهد، تا سطح قابل‌توجهی محدود کرده است.»

رویترز در عین حال اضافه می‌کند که آژانس با مجموعه‌ای از موانع از جمله ممانعت از ورود برخی کارشناسان این نهاد به ایران مواجه است؛ همچنین توافق چهارم مارس 2023 که به نظر می‌رسید طی آن، آژانس به امتیازات بزرگی از سوی تهران برای نظارت بر برنامه هسته‌ای آن دست یافته، عملا منجر به نظارت آژانس در سطح مورد انتظارش نشده است. شماری از تحلیلگران معتقدند که با این وصف آنچه آژانس و غرب را به هدف خود برای کنترل برنامه هسته‌ای ایران نزدیک می‌کند، اعطای برخی امتیازات، به ویژه در قالب رفع تحریم‌ها البته به صورت محدود به تهران است.

البته به نظر می‌رسد که ایران در این امتیازگیری، مسئله غزه را نیز مدنظر قرار دهد. برخی منابع خبر می‌دهند که ایران در قبال پیام‌های آمریکا درباره محدودسازی برنامه هسته‌اش، توقف حمایت‌های آمریکا از اسرائیل و مهار تل‌آویو را مطرح کرده است.

در مقابل برخی تحلیلگران دیگر معتقدند که این سفر گروسی، همچون سفرهای قبلی‌اش دستاورد چندانی برای ایران، به ویژه در خصوص رفع تحریم‌ها نخواهد داشت و همچون گذشته صرفا تنفسی کوتاه مدت برای دو طرف پرونده هسته‌ای ایران، به منظور مدیریت بحران است.

گروسی سوم و هفتم ژوئن، در اواسط خرداد در نشست شورای حکام چمدانش را باز خواهد کرد و گزارش تازه خود از برنامه هسته‌ای ایران را ارائه خواهد کرد؛ تحلیلگران معتقدند همین که گزارش گروسی در آن نشست، نگرانی‌ها از برنامه‌ هسته‌ای ایران را تعدیل کند، خود نوعی دستاورد سیاسی برای ایران است.

علاوه بر آن، اینکه این سفر دو روزه گروسی متمایز از سفرهای قبلی‌اش بوده یا نه و اینکه در جریان این سفر، دو طرف طی بده - بستان‌هایی، امتیازاتی با چراغ سبز واشنگتن رد و بدل کرده‌ یا صرفا همان رویه سابق را تکرار کرده‌اند نیز سوالی است که پاسخ آن طی هفته‌های آینده مشخص خواهد شد.