متین مهدیان نوشت: بار دیگر ساعت 17:30 روز دوشنبه 26 بهمن ماه این بار درخروجی مترو شادمان مسافران با صحنه ی درگیری بین ماموران شهرداری و دستفروشان مواجه شدند که در نتیجه ی این درگیری شماری از دست فروشان زخمی شدند و کالاهای آن ها از بین رفت. این اتفاق به فاصله ی یک هفته از ماجرای درگیری بین ماموران شهرداری و کارگران کارواشی در سعادت آباد که منجر به تخریب اموال آن کارواش و مجروح شدن چند کارگر انجامید رخ داد. حادثه ای که در پی آن شهردار منطقه 2 تهران استعفا کرد.

در واکنش به این جریان محمدرضا معصوم بیگی شهردار ناحیه 6 منطقه 2 دستفروشان را اراذل و اوباش نامید و مدعی حمله آن ها به ماموران شد.

به نظر میرسد که این مسئله نیاز به موشکافی جدی تر دارد به همین منظور در این نوشتار با ارائه ی آمار و تحلیل آن ها به بررسی این موضوع می پردازیم.

دستفروشی عبارت است از یک بازار کالا و خدمات که خارج از حیطه ی خدماتی و نظارتی دولت کار میکند. این بازارها در همه جای جهان وجود دارند، چه در کشورهای توسعه یافته و چه در کشورهای در حال توسعه.

در واقع عده ای از مردم توانایی خرید از بازارهای رسمی (سفید) را ندارند و بازارهای رسمی نیز توانایی پاسخ به همه ی نیازهای شهروندان را ندارند، به همین دلیل و در پاسخ به تقاضای ایجاد شده دستفروشی ایجاد می شود و دستفروشان کالاها را با قیمت پایین تر عرضه می کنند.

همچنین دستفروشی با مهاجرت از روستا به شهر رابطه ای مستقیم دارد و چون فرصت شغلی برای همه نیست عده ای برای گرسنه نماندن به کارهای دم دستی دست میزنند.

در اینجا لازم است به چند آمار مرتبط در این حوزه اشاره کنیم:

- نظرسنجی در بازار تهران نشان می دهد که تنها 44درصد از دستفروشان بیکار هستند و 56درصد باقی مانده به دستفروشی به عنوان شغل دون نگاه می کنند.

- طبق نظر یکی از اعضای شورای شهر تهران درآمد 90درصد دستفروشان از میانگین درآمد کارمندان دولت بیشتر است.

- 72 درصد از دستفروشان جنس هایشان را از همان جایی تهیه می کنند که مغازه داران تهیه می کنند.

- در 100 نمونه ی بررسی شده 80 مورد از شغل دستفروشی خود احساس بیزاری کرده اند که 27 مورد بی آبرویی، 23 مورد عدم ثبات شغلی و 17 مورد مزاحمت های شهرداری را دلیل این بیزاری دانسته اند.

- در قدیم بیشتر دستفروشان را عمدتا مردان تشکیل می دادنداما امروزه دامنه ی دستفروشی به زنان، افراد مجرد و حتی کودکان نیز رسیده است.

در ادبیات اقتصادی بازار خاکستری اینگونه تعریف می شود: همه ی فعالیت هایی که به نحوی مشکلات قانونی دارند، اما به دلایلی نمی توانند به وسیله ی قانون مهار شوند.اقتصاد خاکستری عرصه ی غیر رسمی اقتصاد است که معمولا آمار شفافی از آن در دسترس نیست.

این بازار در زمانی به وجود می آید که کمبود عرضه، قوانین دست و پاگیر، مالیات زیاد و یا بوروکراسی شدید بر عرصه ی اقتصدا حاکم باشد.

دستفروشان در چارچوب اقتصاد خاکستری جای می گیرند و برای اینکه به اقتصاد غیرقانونی(سیاه) روی نیاورند بهتر است که به دید مجرم نگریسته نشوند و برخورد سلبی با آن ها صورت نگیرد. برخورد های سلبی و خشن هیچگونه نتیجه ی مثبتی در پی نداشته و باید به این نکته اذعان شود که دستفروشی معلول است نه علت. به دستفروشان باید به دید کسانی نگاه کرد که برای خود درآمدی دارند و سعی میکنند خرج خود و افراد کم بضاعتشان را تامین کنند. چه بهتر است که به رسمیت شناخته شوند و چارچوبی برای ارزش آفرینی آن ها صورت بگیرد. در جهان کشوری نیست که در آن بازار خاکستری وجودد نداشته باشد و برخورد با این بازار نه تنها به اقتصاد رسمی (سفید) کمکی نمیکند، بلکه باعث به وجود آمدن بازار سیاه می شود.

در زیر به چند نمونه از معایب دستفروشی به نوعی که اکنون در کشور وجود دارد اشاره می کنیم:

- این دستفروشان اکثرا با برانگیختن حس انسان دوستی، رافت و عاطفی مردم قصد به فروش رسانیدن اجناس خود به آن ها را دارند که همه گیر شدن این روش از فروشندگی در جامعه تبعات منفی رفتاری و شخصیتی برای افراد دارد.

- با همه گیر شدن دستفروشی در کشور فرهنگ کار و تلاش از بین میرود زیرا مغازه دارانی که مالیات، اجاره و پول آب و برق میدهند با وجود دستفروشان ورشکسته می شوند.

- در صورت عدم نظارت بر اجناس آن ها ممکن است اجناس نامرغوب یا تاریخ مصرف گذشته را به فروش برسانند.

- با زیاد شدن دستفروشی سد معبر در خیابان ها به وجود می آید و عبور و مرور مردم دچار مشکل میشود. همچنین باعث ترافیک و خراب شدن نمای شهر میشود.

اما پیشنهاد نگارنده برای حل این معضل این است که مثل همه ی کشورهای دنیا از فرانسه گرفته تا هند ساماندهی به روش ذیل انجام گردد:

در تمامی محله های شهر با تراکم جغرافیایی نسبتا بالا محل هایی برای فروش اجناس دستفروشان در نظر گرفته شود و هر روز نیز آن ها بتوانند با نظارت نهادهای نظارتی اجناس خود را به فروش برسانند. در مقابل نیز هزینه ی کمی از آن ها گرفته شود. در این صورت است که مردم با اعتماد بیشتری میتوانند از آن ها خرید کرده و آن ها نیز میتوانند امرار معاش کنند.

اجناسی هم که دستفروشان قرار است بفروشند مدیریت شود، به این شکل که اجناسی را که مغازه داران نمی توانند به فروش برسانند یا قیمت آن ها برای اکثر مردم بالاتر از آن است که آن را از بازار رسمی خرید کنند، در این بازار خاکستری به فروش برسانند. نکته ی مهم به رسمیت شناختن این بازار خاکستری است.