وزرای خارجه اتحادیه اروپا عصر دیروز در لوکزامبورگ گرد هم آمدند تا به گفته حجه لحبیب، وزیر خارجه بلژیک، درباره کمک نظامی به اوکراین و کاهش تنش‌ها در خاورمیانه در پی حمله موشکی ایران به اسرائیل و تحریم‌های جدید علیه تهران گفت‌وگو کنند. وزیر خارجه بلژیک گفته بود که این تحریم‌ها باید «شامل سپاه پاسداران» بشود، هرچند که پیش از این نشست هم مشخص بود اتحادیه اروپا همانند ژانویه سال 2023 بنابر ملاحظات خود سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را تحریم نخواهد کرد و پیش‌بینی می‌شود تحریم‌های جدید بیشتر شامل صنایع موشکی ایران، برخی چهره‌ها و شرکت‌های همکار باشد.

تحریمی که هیچ‌کس از آن استقبال نمی‌کند

پس از حملات موشکی و پهپادی ایران به خاک اسرائیل، مقامات این رژیم در سریع‌ترین واکنش خواستار تحریم سپاه پاسداران شدند. لیور حیات، سخنگوی وزارت خارجه اسرائیل گفته بود که تحریم سپاه پاسداران «نخستین بهایی است که این سازمان باید در قبال تجاوز بی‌سابقه و گسترده‌اش» بپردازد.

همچنین گیلعاد اردان، نماینده اسرائیل در سازمان ملل در نشست فوق‌العاده شورای امنیت سازمان ملل متحد گفته بود که «ایران چهره واقعی خود را به عنوان بی‌ثبات‌کننده منطقه و جهان آشکار کرده است و باید سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار گیرد.»

منابع دیپلماتیک اروپایی اعلام کرده‌اند که هلند، سوئد و جمهوری چک نیز با صراحت بیشتری خواستار تحریم سپاه شده‌اند اما بازیگران اصلی اتحادیه اروپا همچون انگلیس، فرانسه و آلمان با این درخواست مخالفت کرده و این اقدام را برای اتحادیه اروپا سازنده ندانسته‌اند.

نشریه دیلی تلگراف چند روز قبل از نشست وزرای خارجه اتحادیه اروپا به نقل از یک مقام ارشد دولت لندن نوشت که «دیوید کامرون» وزیر امور خارجه انگلیس در دیدار اخیرش با «بنیامین نتانیاهو» نخست وزیر اسرائیل به صراحت به او اعلام کرده که دولت لندن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران را به‌عنوان سازمان تروریستی شناسایی نخواهد کرد. بر اساس این گزارش، دو مقام اسرائیل به وزیر امور خارجه انگلیس اصرار کردند که عملیات نظامی اخیر ایران، ضرورت شناسایی سپاه به عنوان سازمان تروریستی را ثابت کرده است. با این حال طرف انگلیسی استدلال کرده که لندن مایل است تا همچنان رابطه خود را با تهران حفظ کند.

موضوع قرار گرفتن سپاه پاسداران در فهرست سازمان‌های تروریستی، نخستین بار توسط دولت آمریکا و در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ مطرح شد. هرچند مقامات اتحادیه اروپا تاکنون در این باره جانب احتیاط را پیش گرفته‌اند اما شب گذشته وزیران اروپایی گفتند که تلاش‌های خود برای یافتن راهی قانونی برای قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست سازمان‌های تروریستی را افزایش خواهند داد

کامرون گفته است: «وزیر امور خارجه ایران دوست من نیست اما ما باید بتوانیم تلفن را برداریم و با هم گفت‌وگو کنیم. بنابراین تحریم سپاه کمکی به بهبود اوضاع نمی‌کند.»

جوزپ بورل، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز دراین باره به روزنامه لوموند گفت: «ما بار‌ها درباره افزودن سپاه پاسداران به فهرست سازمان‌های تروریستی صحبت کرده‌ایم و این کاری بود که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا انجام داد، با این وجود مقام قضایی اتحادیه اروپا باید تشخیص دهد که سپاه مرتکب اقدام تروریستی شده است و در حال حاضر چنین نیست.»

وی درباره تحریم‌های جدید علیه تهران نیز گفت: «این اقدام ابتدا مستلزم وجود چیز‌هایی است که قابل تحریم باشد. اتحادیه اروپا قدرت دیپلماتیک دارد و هدفش کاهش تنش در منطقه از طریق روابط خود با تل‌آویو و کشور‌های عضو، به‌ویژه آلمان و متحدان بین‌المللی آن مانند واشنگتن است.»

مخالفت سابقه‌دار اتحادیه اروپا با تحریم سپاه

موضوع قرار گرفتن سپاه پاسداران در فهرست سازمان‌های تروریستی، نخستین بار توسط دولت آمریکا و در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ مطرح شد. هرچند شناختن نیروهای مسلح رسمی یک کشور به عنوان سازمان تروریستی در عرف سیاسی امری غیر عادی است، اما بعد از اقدام آمریکا در سال‌های بعد نیز بحرین، عربستان سعودی، سوئد و کانادا به تحریم‌کنندگان پیوستند.

با این حال مقامات اتحادیه اروپا تاکنون با چنین درخواستی جانب احتیاط را پیش گرفته‌اند. برخی دیپلمات‌های اروپایی به فایننشال‌تایمز گفته‌اند که قرار دادن سپاه پاسداران با چندصد هزار عضو که قدرتمند‌ترین نهاد نظامی جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود، در لیست سازمان‌های تروریستی اروپا و یا بریتانیا، ممکن است منجر به واکنش شدید تهران و در پی آن قطع روابط دیپلماتیک با غرب و یا تحت فشار قراردادن بیش از پیش افراد دوتابعیتی شود.

کمتر از دو سال پیش و درپی ناآرامی‌های صورت گرفته در ایران، بار دیگربحث قرار دادن سپاه پاسداران در لیست سازمان‌های تروریستی اروپا مطرح شد. نمایندگان پارلمان اروپا، ۱۹ ژانویه سال ۲۰۲۳ در مقر این سازمان در شهر استراسبورگ فرانسه با تصویب قطعنامه‌‌ای خواستار قرار دادن نام سپاه پاسداران در فهرست سازمان‌های تروریستی اتحادیه اروپا شدند. هرچند همان زمان هم اعلام شد که نظر پارلمان اروپا تنها مشورتی بوده و باید در شورای اتحادیه اروپا این موضوع مجدد بررسی شود.

با اعلام نظر پارلمان اروپا، چگونگی فرآیند حقوقی این موضوع و فرآیند تصمیم‌سازی در شورای اتحادیه اروپا مطرح شد. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا پیش از آغاز جلسه شورای وزیران امور خارجه اتحادیه اروپا در ژانویه ۲۰۲۳ گفت: «این موضوعی است که بدون رای دادگاه نمی‌توان درباره آن تصمیم گرفت. بنابراین تصمیم دادگاه در اولویت است. شما نمی‌توانید بگویید من شما را تروریست می‌دانم زیرا شما را دوست ندارم.»

اتحادیه اروپا ماه‌ها به دنبال تحریم ایران به دلیل ارسال موشک به روسیه بود، اما مقامات آن گفته‌ بودند هیچ مدرکی دال بر چنین انتقالی وجود ندارد. با این حال پاسخ ایران به اسرائیل شرایط را برای اتحادیه اروپا تغییر داد و جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز گذشته به خبرنگاران در لوکزامبورگ گفت که اروپا موشک‌ها و انتقال احتمالی آنها به کشورهای دیگر مانند روسیه را ذیل تحریم‌های موجود علیه پهپادهای ایرانی تعریف می‌کند

امروز صنایع موشکی، سپاه شاید سال‌های بعد

اتحادیه اروپا ماه‌ها به دنبال تحریم ایران به دلیل ارسال موشک به روسیه بود، اما تاکنون مقامات آن گفته‌ بودند هیچ مدرکی دال بر چنین انتقالی وجود ندارد. با این حال پاسخ ایران به اسرائیل شرایط را برای اتحادیه اروپا تغییر داد.

شب گذشته وزرای امور خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا اعلام کردند که تحریم‌های خود علیه ایران را تشدید خواهند کرد. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به خبرنگاران در لوکزامبورگ گفت که وزرای خارجه اتحادیه اروپا به توافق رسیدند که موشک‌ها و انتقال احتمالی آنها به کشورهای دیگر مانند روسیه را ذیل تحریم‌های موجود علیه پهپادهای ایرانی تعریف کنند.

گابریلیوس لاندسبرگیس، وزیر امور خارجه لیتوانی روز گذشته در سخنانی در لوکزامبورگ گفت از آنجایی که موشک‌های ایران علیه اسرائیل استفاده شده است، اتحادیه اروپا باید انتقال قطعات مورد استفاده برای ساخت این موشک‌ها را محدود کند.

اتحادیه اروپا همچنان تحریم‌های سازمان ملل علیه موشک‌های بالستیک ایران را علیرغم پایان یافتن انقضای آنها در ماه اکتبر حفظ کرده است. یک مقام اتحادیه اروپا گفت: «ما اکنون در مرحله‌ای هستیم که به معرفی نام‌ها و نهادها برای قرار گرفتن در فهرست تحریمی فکر می‌کنیم.»

وزیران اروپایی همچنین گفتند که تلاش‌های خود برای یافتن راهی قانونی برای قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست سازمان‌های تروریستی را افزایش خواهند داد. این امر مستلزم تصمیم قانونی دادگاه اتحادیه اروپا است که کمتر از پنج سال زمان خواهد برد.

آلمان اخیراً اطلاعات مربوط به حمله سال ۲۰۲۲ به یک کنیسه را که گفته می‌شود به ایران نیز مرتبط است برای بررسی به خدمات حقوقی اتحادیه اروپا تحویل داده است.

شالنبرگ، وزیر امور خارجه اتریش در این باره گفت: «این واقعاً یک عمل نمادین است. ما هنوز آنها را به عنوان سازمان تروریستی در نظر نگرفته‌ایم. اما معتقدم اگر امکان‌پذیر باشد، باید آن را در نظر بگیریم.»

تنگ‌تر شدن حلقه‌های دیپلماسی

موضوع برجام که همیشه یکی از حلقه‌های اتصال ایران و اروپا در سال‌های اخیر بوده با حوادث اخیر بیش از گذشته رنگ باخته و به نظر می‌رسد در حال خارج شدن از دستور کار همه طرف‌های درگیر و ورود ایران و اروپا به دوره دیپلماسی محدود و تنش‌زا باشد. جوزپ بورل شب گذشته اعلام کرد که «برنامه هسته‌ای ایران امروز روی میز نیست.»

لاندسبرگیس، وزیر امورخارجه لیتوانی هم در نشست شورای اروپا گفت: «من یکی از کسانی هستم که باور ندارم برجام آینده‌ای داشته باشد.» و همتای اتریشی وی، الکساندر شالنبرگ، رفتار هسته‌ای ایران را با یک «جعبه سیاه» مقایسه کرد و گفت: «واقعاً دیگر نمی‌توانیم در سطح بین‌المللی ببینیم که در برنامه هسته‌ای ایران چه اتفاقی افتاده است. نه اطلاعاتی هست، نه اعتمادی.»

البته سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز روز گذشته بار دیگر آمریکا را مسئول توقف مذاکرات برجامی دانست و گفت این واشنگتن بوده که زیر میز زده است. به نظر می‌رسد پس از دوره‌ای طولانی از تبادلات و توافقات دیپلماتیک، اتحادیه اروپا و ایران در حال قرار گرفتن در مسیر تقابل هستند و هرچند به کندی و با احتیاط اما فاصله گرفتن از یکدیگر را به صورت هدفمند آغاز کرده‌اند.